การสวนหัวใจและหลอดเลือด เป็นหนึ่งในวิธีที่สามารถตรวจ วินิจฉัย และรักษาภาวะความผิดปกติของหัวใจและหลอดเลือด ทั้งชนิดเฉียบพลัน และชนิดเรื้อรัง ด้วยการสอดสายสวนและอุปกรณ์ต่าง ๆ เข้าไปยังหลอดเลือดจุดที่ตีบหรือตัน เพื่อรักษาภาวะผิดปกติของหัวใจและหลอดเลือดได้อย่างเหมาะสมและมีประสิทธิภาพ

การตรวจประเมินและทำหัตถการผ่านสายสวนมีการรุกล้ำร่างกายน้อยมาก มีเพียงแผลขนาดเล็กประมาณ 2 มิลลิเมตร บริเวณข้อมือ หรือขาหนีบ ซึ่งเป็นจุดที่แพทย์สอดสายสวนและอุปกรณ์รักษาต่าง ๆ เข้าไปในเส้นเลือดแดง เป็นการรักษาที่ใช้เวลาในการทำหัตถการประมาณ 1 – 2 ชั่วโมง ให้ผลลัพธ์ที่ดี มีระยะพักฟื้นในโรงพยาบาลสั้น เสี่ยงเกิดภาวะแทรกซ้อนต่ำ คนไข้สามารถกลับไปทำกิจกรรม หรือใช้ชีวิตตามปกติได้เร็วกว่าการผ่าตัดชนิดอื่น

โรคและภาวะผิดปกติ ที่รักษาได้ด้วยการสวนหัวใจและหลอดเลือด

• กลุ่มโรคหัวใจพิการ หรือหัวใจผิดปกติแต่กำเนิด เช่น 
  • โรคกล้ามเนื้อหัวใจหนาผิดปกติ
  • การเชื่อมกันระหว่างหลอดเลือดแดงและหลอดเลือดดำ
  • รูรั่วระหว่างผนังกั้นหัวใจห้องล่าง
• โรคลิ้นหัวใจ เช่น ลิ้นหัวใจเอออร์ติกตีบ
• โรคหัวใจเต้นผิดจังหวะ
• โรคกล้ามเนื้อหัวใจตาย หรือกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน
• โรคหลอดเลือดหัวใจตีบหรือตัน
• โรคหลอดเลือดแดงคาโรติดตีบหรือตัน
• โรคหลอดเลือดแดงส่วนปลายตีบ เช่น หลอดเลือดแดงเลี้ยงไต หลอดเลือดแดงเลี้ยงขา เป็นต้น
• ภาวะหลอดเลือดแข็ง
• ภาวะหลอดเลือดดำบกพร่องเรื้อรัง
• ภาวะลิ่มเลือดอุดตัน

สัญญาณผิดปกติที่ควรมาพบแพทย์เฉพาะทางด้านการสวนหัวใจและหลอดเลือด

• แน่นหน้าอก โดยเฉพาะขณะออกแรง หรือออกกำลังกาย
• หอบ หรือเหนื่อยง่าย ส่งผลให้ทำกิจวัตรประจำวันได้น้อยลง
• หายใจลำบากหายใจไม่อิ่ม นอนราบไม่ได้
• ใจสั่น หัวใจเต้นเร็ว
• เป็นลมหมดสติ
• คลื่นไส้ อาเจียน
• แขน ขา เท้าบวม
• ปวดจุกบริเวณลิ้นปี่ คล้ายโรคกระเพาะ หรือกรดไหลย้อน
• ปวดร้าวบริเวณกราม แขนซ้าย แขนขวา หรือปวดข้ามไปด้านหลัง

ใครที่มีปัจจัยเสี่ยงต่ออาการเหล่านี้?

ปัจจุบัน มีแนวโน้มพบคนไข้โรคหัวใจและหลอดเลือดที่มีอายุน้อยลงเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ จึงบอกได้ว่า ช่วงวัยที่มีความเสี่ยงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือด จึงไม่ใช่แค่ เพศชาย อายุ 35 ปีขึ้นไป หรือเพศหญิง อายุ 45 ปีขึ้นไปอีกต่อไป ยิ่งถ้าหากมีไลฟ์สไตล์ และพฤติกรรมที่เพิ่มความเสี่ยงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือด เช่น รับประทานอาหารไขมันสูง มีภาวะน้ำหนักตัวเกินเกณฑ์ ไม่ออกกำลังกาย สูบบุหรี่ หรือมีความเสี่ยงของโรคในกลุ่ม NCDs ก็จะยิ่งเพิ่มโอกาสในการเป็นโรคเกี่ยวกับหัวใจและหลอดเลือดสูงขึ้นอีก

ดังนั้น หากพบสัญญาณผิดปกติ ควรเข้าพบแพทย์เฉพาะทางโรคหัวใจและหลอดเลือด เพื่อตรวจประเมินด้วยวิธีที่เหมาะสมโดยเร็วที่สุด หรือถ้าหากคนในครอบครัวมีประวัติป่วยด้วยโรคหัวใจ ยิ่งจำเป็นต้องเข้ารับการตรวจประเมินสุขภาพกับแพทย์อย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง จึงจะช่วยลดความเสี่ยงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือดได้ดี

บริการตรวจวินิจฉัย

การตรวจประเมินหลอดเลือดและหัวใจชนิดไม่รุกล้ำร่างกาย คือ ไม่มีการทำหัตถการที่มีการเปิดผิวหนัง ไม่ทำให้เกิดแผล และไม่สอดใส่อุปกรณ์ใด ๆ เข้าไปภายในร่างกาย มีหลายวิธี แตกต่างกันไปตามภาวะของโรคและการพิจารณาของแพทย์ ดังนี้

• การตรวจสมรรถภาพหัวใจด้วยการออกกำลัง
• การตรวจหัวใจด้วยเครื่องสะท้อนเสียงความถี่สูง
• การตรวจหัวใจด้วยสารกัมมันตรังสีก่อนและหลังออกกำลังกาย
• การตรวจหัวใจด้วยคลื่นวิทยุและสนามแม่เหล็กไฟฟ้า
• การตรวจหัวใจและหลอดเลือดด้วยเครื่องเอกซเรย์คอมพิวเตอร์
• การตรวจหาหินปูนในเส้นเลือดหัวใจ
• การตรวจวินิจฉัยโรคและประเมินความรุนแรงของภาวะหลอดเลือดหัวใจตีบหรืออุดตัน
• การตรวจหัวใจด้วยเตียงปรับระดับเพื่อประเมินสาเหตุของภาวะหน้ามืดเป็นลมหมดสติ
• การบันทึกคลื่นไฟฟ้าหัวใจต่อเนื่องหลายวัน
• การตรวจหาความเสี่ยงอื่น ๆ ที่มีผลต่อการทำงานของหัวใจ เช่น การวัดความดันโลหิต ต่อเนื่อง 24 ชั่วโมง เป็นต้น

การตรวจสวนหัวใจและหลอดเลือด

การตรวจสวนหัวใจและหลอดเลือด เป็นการตรวจหลอดเลือดหัวใจชนิดที่มีการรุกล้ำร่างกาย โดยแพทย์จะทำการสอดท่อเล็ก ๆ ขนาดประมาณ 2 มิลลิเมตร เข้าไปในเส้นเลือดแดงบริเวณข้อมือ หรือขาหนีบ ก่อนจะฉีดสารทึบรังสีเข้าไปยังเส้นเลือดหัวใจ พร้อมทำการเอกซเรย์ เพื่อตรวจประเมินว่าเส้นเลือดหัวใจจุดใดมีการตีบหรือตันรุนแรงในระดับใด รวมทั้งยังสามารถตรวจสอบการทำงานของกล้ามเนื้อหัวใจและลิ้นหัวใจ เพื่อวางแผนการรักษาได้อย่างเหมาะสม และมีประสิทธิภาพสูงสุด โดยการตรวจสวนหัวใจและหลอดเลือดมีประโยชน์ต่อการรักษาโรคหัวใจและหลอดเลือดได้หลายวิธี เช่น

• การขยายหลอดเลือดหัวใจตีบหรือตัน ด้วยการทำบอลลูนหรือใส่ขดลวด
• การขยายลิ้นหัวใจไมทรัลด้วยการทำบอลลูน
• การเปลี่ยนลิ้นหัวใจเอออร์ติกเทียมผ่านสายสวนหัวใจ
• การรักษาโรคหัวใจพิการแต่กำเนิด เช่น การอุดรอยรั่วของผนังกั้นห้องหัวใจ การอุดรอยรั่วของเส้นเลือดแดงเกินผิดปกติของปอดและหัวใจ เป็นต้น
• การขยายหลอดเลือดส่วนปลายที่มีการตีบหรือตัน

ปกติแล้วแพทย์เฉพาะทางด้านการสวนหัวใจและหลอดเลือด จะทำหัตถการภายใน ห้องปฏิบัติการสวนหัวใจ (Cath Lab) ซึ่งมีเทคโนโลยีและเครื่องมือแพทย์ พร้อมสำหรับการรักษาด้วยเทคนิคนี้โดยเฉพาะ

แต่ถ้าหากแพทย์พิจารณาแล้วว่าหัตถการนั้น ๆ มีความจำเป็นต้องรักษาร่วมกันหลายเทคนิค หรือมีแนวโน้มปรับเปลี่ยนการรักษาจากการสวนหัวใจเป็นการผ่าตัดแบบอื่น แพทย์จะเลือกทำหัตถการภายใน ห้องผ่าตัดไฮบริด (Hybrid OR) ซึ่งมีความพร้อมมากกว่า สามารถปรับเปลี่ยนการทำหัตถการได้ทันทีโดยไม่ต้องเคลื่อนย้ายคนไข้จากห้องปฏิบัติการสวนหัวใจไปยังห้องผ่าตัดอื่น รวมถึงยังสามารถทำการรักษาร่วมกับแพทย์เฉพาะทางที่เกี่ยวข้อง เช่น ศัลยแพทย์ทรวงอกและหลอดเลือด และบุคลากรทางการแพทย์จำนวนมากได้อย่างคล่องตัว สามารถลดความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นระหว่างการเคลื่อนย้ายคนไข้ และช่วยให้คนไข้ได้รับการรักษาที่มีความต่อเนื่องได้ทันท่วงที

อุปกรณ์และเครื่องมือแพทย์ ที่ใช้ในการสวนหัวใจและหลอดเลือด

มีด้วยกันหลายชนิด แตกต่างไปตามลักษณะของโรค และแนวทางการรักษาของแพทย์ เช่น

• สายสวนหัวใจ
• บอลลูน
• ขดลวดขนาดต่าง ๆ
• หัวกรอหินปูน
• เทคโนโลยีการมองภาพภายในหลอดเลือด

อุปสรรคและข้อจำกัดในการสวนหัวใจและหลอดเลือด

• เส้นเลือดมีขนาดเล็กมากจนไม่สามารถสอดสายสวนได้
• เส้นเลือดบริเวณข้อมือหรือขาหนีบ อุดตัน 100% ต้องเปลี่ยนไปสอดสายสวนจากเส้นเลือดแดงในจุดอื่น เช่น ข้อพับแขน เส้นเลือดแดงคอ เป็นต้น
• เส้นเลือดแข็ง ทำให้ไม่สามารถสอดสายสวนได้
• คนไข้ภาวะสมองเสื่อมที่ไม่สามารถควบคุมตัวเองได้ อาจมีการขยับร่างกาย หรือไม่ทำตามคำแนะนำของแพทย์ในขณะทำหัตถการ
• คนไข้มีค่าไตสูง หรือมีประวัติแพ้อาหารทะเล ซึ่งอาจมีผลกระทบในขั้นตอนการฉีดสารทึบรังสี ที่เป็นสารไอโอดีน

ความเสี่ยงและภาวะแทรกซ้อนที่อาจพบได้จากการสวนหัวใจและหลอดเลือด

การสวนหัวใจและหลอดเลือด เป็นการรักษาที่มีความปลอดภัยสูง มีความเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ ราว 2% และมีอัตราการเสียชีวิตเพียง 0.01% เท่านั้น โดยอาการแทรกซ้อนที่อาจพบได้ คือ

• แพ้สารทึบรังสี
• ปวด หรือบวมบริเวณจุดสอดสายสวน
• มีเลือดไหลซึมบริเวณจุดสอดสายสวน
• ติดเชื้อบริเวณแผลสอดสายสวน
• หัวใจเต้นผิดจังหวะ
• เกิดลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดหัวใจ
• เกิดลิ่มเลือดอุดตันในสมอง

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับการผ่าตัดสวนหัวใจ

• มีโอกาสเสียชีวิตจากการรักษาด้วยการสอดสายสวนหัวใจหรือไม่?
  มีโอกาส แต่พบอุบัติการณ์การเสียชีวิตจากการรักษาชนิดนี้เพียง 0.01% เท่านั้น

• อายุยังไม่ถึงเกณฑ์ตรวจประเมินสุขภาพหัวใจ มีความเสี่ยงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือดหรือไม่?
  ปัจจุบัน มีแนวโน้มพบโรคหัวใจและหลอดเลือดเพิ่มมากขึ้นในกลุ่มคนอายุน้อยลง หากพบสัญญาณผิดปกติ ควรรีบไปโรงพยาบาลและเข้ารับการตรวจประเมินโรคหัวใจโดยเร็วที่สุด

• คนทั่วไปสามารถเฝ้าระวังความเสี่ยงโรคหัวใจและหลอดเลือดได้หรือไม่?
  ได้ ด้วยการเช็กสุขภาพพื้นฐานเป็นประจำ เช่น วัดความดัน ตรวจไขมัน ตรวจระดับน้ำตาลในเลือด และประเมินความเสี่ยงโรคหัวใจและหลอดเลือดตามคำแนะนำของแพทย์

• การรักษาด้วยการสวนหัวใจและหลอดเลือด ต้องดมยาสลบหรือไม่?
  ไม่ต้อง แพทย์จะทำการฉีดยาชาบริเวณที่ใส่สายสวนเท่านั้น ยกเว้นคนไข้ที่ไม่สามารถสื่อสารกับแพทย์ได้ เช่น คนไข้ภาวะสมองเสื่อม แพทย์จะพิจารณาให้ดมยาสลบเป็นราย ๆ ไป

บทความโดย นายแพทย์ศิริชัย วิริยะธนากร แพทย์ผู้ชำนาญการ อายุรกรรม-หัตถการปฏิบัติรักษาโรคหัวใจและหลอดเลือด